Τι ειναι η Αυτοεκπληρούμενη προφητεία?

Τι είναι αυτοεκπληρούμενη προφητεία?

Σε τι βαθμό καθορίζει τη ζωή μας?

Ο όρος «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» εισήχθη για πρώτη φορά από τον Robert Metron το 1948. Σε γενικές γραμμές είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε μια κατάσταση (άσχετα αν είναι πραγματικά έτσι ή όχι) και ο οποίος καθορίζει τη συμπεριφορά μας, είτε απέναντι στους άλλους είτε απέναντι στον εαυτό μας. Ετσι, το περιβάλλον μας ή εμείς οι ίδιοι κάνουμε αυτό που είναι «απαραίτητο» έτσι ώστε να εκπληρωθεί η προφητεία. Αν για παράδειγμα κάποιος φίλος μας, με τον οποίο είχαμε καθημερινή επικοινωνία ξαφνικά «χαθεί» (δεν παίρνει τηλέφωνο, δεν απαντάει στα δικά μας τηλεφωνήματα κλπ) για κάποιο διάστημα κι εμείς υποθέσουμε ότι κάτι έχει μαζί μας και μας το κρύβει, θα διαμορφώσουμε συμπεριφορά ανάλογη. Ετσι, μπορεί να γίνουμε εριστικοί, να «πετάμε σπόντες» και γενικά να οδηγήσουμε κυριολεκτικά τον φίλο μας σε μια εξίσου εριστική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να επιβεβαιώσουμε την αρχική μας εκτίμηση, ότι δηλαδή κάτι έχει μαζί μας. Ολο αυτό έγινε βέβαια χωρίς να εξετάσουμε οτιδήποτε άλλο (αν πχ είχε πολλή πίεση από τη δουλειά του ξαφνικά, αν είχε κάποιο πρόβλημα με το τηλέφωνο του, αν ήθελε να περάσει μερικές μέρες με τη σύντροφό του κ.ο.κ).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο ισχυρή είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία στη ζωή μας, είναι μια γνωστή μελέτη δύο καθηγητών του Ηarvard, των Rosenthal και Jacobson:

Σε ένα Δημοτικό σχολείο μοίρασαν ένα τεστ νοημοσύνης. Στους δασκάλους του σχολείου παραπλανητικά είπαν ότι αυτή η ομάδα των παιδιών έχει υψηλό δείκτη νοημοσύνης και αυτή η ομάδα των παιδιών έχει χαμηλό δείκτη νοημοσύνης. Το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος της χρονιάς τα παιδιά που θεωρούνταν… πιο έξυπνα να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα από αυτά τα παιδιά που θεωρούνταν… λιγότερο έξυπνα. Οι ίδιοι οι δάσκαλοι επηρεάστηκαν και επηρέασαν, ενώ πίστεψαν ότι κάποια παιδιά αποδίδουν καλύτερα, ότι κάποια παιδιά είναι καλύτεροι μαθητές και έτσι τους αντιμετώπισαν. Οι αποδόσεις των μαθητών επιβεβαίωσαν την προφητεία, αφού και οι ίδιοι οι δάσκαλοι ασυνείδητα συμπεριφέρονταν διαφορετικά στις δύο ομάδες.

Τι συμβαίνει όμως όταν αφορά τη συμπεριφορά απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό?

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία μπορεί κάλλιστα να έχει τόσο αρνητικά όσο και θετικά αποτελέσματα στη ζωή μας. Πολλές φορές, σε συνάρτηση βέβαια και με τη γενικότερη ψυχολογία μας, κάτι που κάνουμε και που φαντάζει τόσο απλό, το κάνουμε πολύ χλιαρά, μόνο και μόνο γιατί πιστεύουμε ότι «δεν μπορούμε». Το αποτέλεσμα είναι προφανώς αρνητικό και το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να εκπληρώσουμε την προφητεία μας (δλδ την αρχική μας εκτίμηση, ότι «δεν πρόκειται να τα καταφέρω»). Αντίθετα, είναι αρκετές και οι περιπτώσεις που επιτυγχάνουμε κάτι απροσδόκητο ή δύσκολο, μόνο και μόνο επειδή από την αρχή πιστέψαμε ακράδαντα ότι θα το καταφέρουμε. Παρόμοια, εκπληρώσαμε την προφητεία μας, σε πείσμα των αντιξοοτήτων ή των αντίθετων (ενδεχομένως) απόψεων. Είναι η εξήγηση της φράσης «αν κάτι το θες πολύ, το σύμπαν θα συνωμοτήσει υπέρ σου».

Ουσιαστικά, αυτός που συνωμοτεί υπέρ σου (ή κατά σου) είναι ο ίδιος σου ο εαυτός. Το υποσυνείδητο είναι ένα κομμάτι του εγκέφαλου που έχει καταπληκτικές ικανότητες. Εχει όλες τις μνήμες, επεξεργάζεται με πολύ μεγάλη ταχύτητα πράγματα που αδυνατεί ο συνειδητός νους και γενικά είναι αυτό που εκτελεί. Το τι θα πράξει και προς τα πού θα κινηθεί, τα ορίζει ο συνειδητός νους. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το υποσυνείδητο με μία ομάδα και το συνειδητό με τον προπονητή της. Όταν λοιπόν παίρνουμε μία «αυθαίρετη» απόφαση, δίνουμε εντολή στο υποσυνείδητό μας να εστιάσει προς αυτή την κατεύθυνση. Με αυτό τον τρόπο, έχοντας εστιάσει στο αρνητικό ή στο θετικό μέρος μιας κατάστασης, αγνοούμε οτιδήποτε άλλο συμβαίνει και μπορεί να είναι εντελώς αντίθετο, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε στο αποτέλεσμα που έχουμε ήδη προαποφασίσει.

Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στη ζωή μας?

Υπάρχουν μερικά απλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε έτσι ώστε να αποφύγουμε (ή να μετριάσουμε) τις αρνητικές επιπτώσεις αυτού του φαινομένου:

Να μην υποθέτουμε. Αν δεν είμαστε 100% σίγουροι, καλό είναι να μαθαίνουμε ότι δεν γνωρίζουμε ή να διασταυρώνουμε ότι νομίζουμε και όλα αυτά πριν πάρουμε κάποια αρνητική στάση ή απόφαση.
Είναι καλό να εξετάζουμε πρώτα τις θετικές πλευρές, πριν εξετάσουμε τις αρνητικές.
Να έχουμε ως κύριο γνώμονα τις δικές μας δυνατότητες και δεξιότητες και όχι των άλλων. Δεν ταιριάζουν όλα σε όλους και μάλιστα λίγα είναι αυτά που ταιριάζουν σε πολλούς.
Να αποφεύγουμε στερεότυπα, ταμπέλες και γενικευμένες απόψεις.
Να μην σχηματίζουμε άποψη (είτε θετική είτε αρνητική) για τίποτα αν πρώτα δεν το έχουμε προσπαθήσει/δοκιμάσει.
Να δουλέψουμε με τον εαυτό μας έτσι ώστε να δούμε αν είναι κάτι που το κάνουμε κατ’ εξακολούθηση. Αν ναι, να ψάξουμε (είτε μόνοι μας είτε με τη βοήθεια κάποιου ειδικού) για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό (ενοχικές τάσεις, χαμηλή αυτοπεποίθηση κλπ).
Όταν ξεκινάμε κάτι, να ενεργούμε «Σαν να…» (Act as if…). Με λίγα λόγια να ενεργούμε σαν να το έχουμε ήδη πετύχει. Με αυτό τον τρόπο ενεργοποιούμε τη θετική πλευρά της αυτοεκπληρούμενης προφητείας.